U utorak 19. aprila 2022. je bila beogradska premijera predstave Kus petlić Aleksandra Popovića u režiji Milana Neškovića i izvođenju Drame na srpskom jeziku Narodnog pozorišta iz Subotice na velikoj sceni Narodnog pozorišta u Beogradu. Pandemija virusa COVID-19 je omela dugoočekivanu beogradsku premijeru predstave koja je prošle godine ovenčana sa pet Sterijinih nagrada.

Reditelj Milan Nešković pokazuje izrazitu sklonost ka postavci tekstova srpskih pisaca, a pogotovo dramskih dela Aleksandra Popovića. Ovoga puta, Nešković je izabrao farsu Kus petlić Popovića, koja nas vraća u period od kraja 1945. do 1948. na Čuburskoj periferiji. Nešković uz pomoć dramaturga Maje Todorović stavlja u fokus emotivne odnose malih ljudi koje melje točak istorije, za razliku od Popovićevog komada, koji vivisecira podele na partizane i četnike, a zatim na pristalice i protivnike Informbiroa. Predstavnici pobednika su uzurpirali sve resurse u ime naroda, pa čak i malu, sasvim malu perionicu, jer ništa privatno im nije bilo strano. Iz teksta predstave su izbačene neke replike Aleksandra Popovića, koje su duhovite do nivoa sentence, ali usporavaju tempo-ritam izvođenja. Poseban kvalitet tekstu predstave daje nekoliko songova koje glumci izvode pevajući sa priručnim kuhinjskim elementima, koji fingiraju muzičke instrumente. Tekstovi pesama su u interakciji sa dotadašnjim zbivanjem i povezuju liniju priče. Takođe, reditelj pokazuje sposobnost da pričam ti priču u komadu pretvori u teatralizaciju teatra odnosno igru u igri tokom predstave.

Scenograf Marija Kalabić uglavnom prati uvodne disaskalije pisca, koji sugeriše da gledamo dvorište sa dve partaje, koje su mogle da se nađu i decenijama posle Drugog svetskog rata diljem Beograda. Partaje su bile kuće u kojima je bila samo kuhinja i soba, dok se u dvorištu nalazila česma i zajednički nužnik. Na sredini pozornice Kusog petlića je dvorište sa stolom i stolicama, levo je ulaz u Piletovu spavaću sobu koja se nalazi na spratu, u levom uglu je zajednički nužnik, do nužnika se nalazi otvoreni zid sa česmom pored koje se nalazi ulaz u sobu Seje Batrićeve, a u drugom planu u dnu pozornice se nalazi neonska reklama perionice okrenuta prema ulici. Publika gleda predstavu sa dve strane što (o)daje utisak da se nalazimo u dvorištu, ali da je namerno narušen tzv. četvrti zid. Dramaturgija scenskog prostora postiže jedinstvo dvojstva iluzionističkog teatra, koji se pretapa sa Brehtovim epskim teatrom, Nekoliko songova koje izvodi ceo ansambl i govor na publiku vojnika Johana Šustera (Miloš Lazić) posle preoblačenja u muzičara sa violinom na tragu su Brehtovog epskog teatra.

Predstava počinje scenom gde Seja Batrićeva bišti vaške Milji Bušatliji, što je drugačiji kontekst u odnosu na skidanje mrlja sa odeća u tekstu Aleksandra Popovića. Bištenje vašaka u prvoj pojavi, zamračenje zbog bombardovanja, odlazak Pileta u bolnicu kod oca, vlasnika perionice koji ga uoči svoje smrti priznaje za naslednika,  povratak Mileta sa torbom punom zlatnika koju je dobio od oca, strastvena veza udate Milje Bušatlije i Pileta i pojava golog Đakona Avakuma (posle ubistva pop Ljube), koga pere od krvi i oblači dobrodušna Seja Batrićeva pokazuju sposobnost reditelja i dramaturga da razviju zanimljive scenske slike i da otvore prostor gde god je to moguće za improvizaciju.

Ansambl Drame na srpskom jeziku Narodnog pozorišta u Subotici karakteriše kolektivna igra koja podseća na jedan od osnovnih principa impro teatra: Drugi je prvi. Kada je pravio podelu reditelj je prenebregao sugestiju pisca Aleksandra Popovića da Bosanka Milja Bušatlija i Pile Kopile, njen ljubavnik budu u komičnom neskladu. Odnosno da žena bude krupnija (,,jača’’) u odnosu na muškarca, koji je puka slabotinja. Minja Peković, koja je rođena u Sarajevu, a glumu diplomirala na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, ne samo da interpretrira svoj lik, već ga živi na sceni. U posebnim trenucima emotivne emfaze Milja Minje Peković čak ostaje i bez vazduha. Slutim da su to trenuci kada je Miljina emocija toliko jaka da prevladava čak i potrebu za disanjem. Minja Peković gradi svoj lik od početka do kraja predstave kao da je ovladala iskustvom privatnog momenta Lija Strazberga, koji razotkriva i one mane i slabosti lika koje se obično kriju pred drugima. Sve u svemu,  Milja Bušatlija Minje Peković će učiniti sve da sačuva i unapredi svoju poziciju, a pogotovo kada je muž napusti, a ona ostane u drugom stanju sa Piletom, svojim ljubavnikom i budućim mužem. Dimitrije Dinić kao Pile Kopile Piletićevo nije mršav i slab kako to sugeriše Aleksandar Popović, ali to nadoknađuje svojom energijom koja je kompatibilna sa energijom Minje Peković kao Milje Bušatlije. Ako je Pile Dimitrija Dinića na jednoj strani osvedočeni slabić i kukavica, na drugoj strani to obilato nadoknađuje prikrivenom dobrotom i neprikrivenom ironijom, kojom se brani od sudbine društvenog izgnanika i dežurne teme za podsmeh u društvu. Lik Selene Seje Batrićeve koju igra Sanja Moravčić prolazi kroz fazu pragmatične devojke koja se (ne)uspešno trudi da je kroz život vodi zdrav razum, a ne srce, u drugoj fazi je srpska verzija mondenske žene, a u trećoj fazi je razočarana špijunka koja u Nemačkoj sanja da se vrati u Beograd a u Beogradu shvata da je povratak samo privid. Seja Batrićeva Sanje Moravčić se zalaže za zdrav razum kada je u pitanju veza udate Milje Bušatlije i Pileta, ali lako je davati savete drugom. Njeni čvrsti principi brzo popuste pred noćnim posetiocem – slatkorečivim bivšim nemačkim vojnikom i violinistom Johanom Šusterom i zašto ne reći pred njegovom čokoladom. I ne samo to, ova sekantna devojka provede sa šarmantnim Nemcem ne samo prvu noć, već i naredne, tako da sa njim dočeka i oslobođenje Beograda i zatvor kao kaznu za svoju nepriličnu gostoprimljivost. U drugoj fazi ona se vraća sa svojim verenikom Šusterom (posle dvogodišnjeg zatvora) kao nova prevaspitana žena pred kojom je budućnost. U trećoj fazi ta budućnost se otkriva kao šijunska delatnost u Nemačkoj koja je u koliziji sa platonskom ljubavlju koju oseća prema Komnenu Barjaktaru. Srđan Sekulić kao Komnen Barjaktar je određen svojim prezimenom-nadimkom (Barjaktar) i impulsivnim postupcima. Sekulić igra svoj lik kao komunistu koga vode ideali od jednog do drugog posrnuća, ali bez gubitka vere. Ipak, na životnoj raskrsnici kada mu Avakum predloži da špijunira i izda prijatelja Pileta, kod koga i stanuje, on ipak čini pravu stvar. Ne odaje da Pile skriva zlatnike i na kraju ostavlja zlatnike u nužniku kod netom obešenog Avakuma čime spašava glavu ne samo Pileta, već i njegove žene. Igor Greksa (autor scenskog pokreta) igra Đakona Avakuma kao nekoga kome je potrebna svaka vrsta pomoći u prvoj pojavi, da bi posle kompletnog preobražaja postao partijski poverenik koji zloupotrebljava svoja zaduženja. Završni preobražaj Avakuma je njegovo samoubistvo u nužniku koje se može tumačiti dvojako: kao pokušaj da izbegne kaznu za svoj zločin ili kao pokušaj iskupljenja. Miloš Lazić kao Johan Šuster već od svoje prve pojave na sceni  pokazuje da će se bez obzira na promenu situacije uvek dočekati na noge kao da je čovekoliki mačak. Šusterovi kontakti u visokom društvu Nemačke poslužiće Seji Batrovićevoj da prikuplja informacije koje su od značaja za državnu bezbednost.  A možda Šuster i njegovo okruženje igraju dvostruku igru i informacije koje dostavlja njegova žena predstavljaju samo igranje mačke sa mišem sa promenljivim ulogama?

Milan Nešković je postavio predstavu Kus petlić u duhu novog istoricizma koji se zalaže za postavku predstava u skladu s kulturno-istorijskim kontekstom dela i po kome je pozorište interpretativna umetnost. Na drugoj strani sve je više predstava u duhu prezentizma koji se zalaže za radikalnu aktuelizaciju i primenu pomodnih teorijskih -izama. Reditelj koji stvara predstave  u okviru novog istoricizma ne dovodi u pitanje integritet prototeksta, već svoju postavku bazira na njemu, uz neophodne štrihove (skraćenja). Takođe, reditelj Nešković je ponovo vratio na naše scene žanr farse koji je bio popularan devedesetih godina XX veka i početkom XXI veka. Vreme će pokazati da li su prezentizam i farsa samo prolazne stanice ovog reditelja srednje generacije.

Milan Mađarev